Slovo o knjizi, vol. 33: Pod lupom inkvizicije: sjene porodice, sjene civilizacije (Osvrt na roman "Sjene narova drveta" Tariqa Alija)

Kada se govori o notornom zlatnom dobu islama, toj epohi raskoši, civilizacijskog zenita, intelektualnih pregnuća, znanstvenih dostignuća, takav diskurs ne može proći bez govora o Endelusu ili Andaluziji što je naziv za muslimansku Španiju. Pirinejski (iberijski) poluotok u tome dobu iznjedrio je jednog Ibn Rušda, velikog Ibn Hazma, Doctora Maximusa Ibn Arebija i mnoge druge velikane misli – filozofe, utjecajne sufije, pravnike, sociologe, historičare, pjesnike i teologe. Sve do 1492. godine i konačnog pada Granade, posljednjeg utvrđenja i bedema odbrane i simbola postojanja islama. Ta godina označava kraj islama u Endelusu, pogrom Jevreja i pokrštavanje muslimana (ili njihov progon) a sve pod budnim okom i izvršiteljskom rukom inkvizicije.

Roman Sjene narova drveta ne donosi priču o zlatnoj eri islama. Radnja se zapravo zbiva nakon pada Granade (Garnate) i prati porodicu koja je osnovala mjesto El Hudejl kroz njene posljednje izdanke. Umreženo sa pričom o slavnim precima, postepenom rasapu i diseminaciji, vezivno tkivo romana je nasušna želja stanovnika da ostanu na svome, da sačuvaju obraz islamu iako je islam već odavno umrljan natruhama inkvizicijskog djelovanja, iskvaren i izjeden iznutra. Nadbiskup koji se boji znanja, koji revno sprovodi tlačenje i uništenje kulture i naroda, Ximenes de Cisneros, simbol je institucije koja želi sistematski istrijebiti jedan narod, jednu religiju ili sve poistovjetiti sa sobom i kontrolirati čak i njihovo unutarnje ubjeđenje i porušiti autonomnu misao.

Ne manje važno, roman prikazuje plethoru različitih karaktera u okviru jedne porodice. Počevši od Jezida, najmanjeg, nesvjesnog konteksta vremena ali privrženog porodici, preko Zuhejra, viteškog duha i poleta, moralno uspravnog i čvrstog duhom, pa nadalje preko Ame, služavke u kući koja je upletena u porodicu kao nezanemariv faktor, potom Omera, glave kuće, Kulsum i Hinde, sestara, pa do kuhara Patuljka i misterioznog, pronicljivog i melanholičnog Vedžida al-Zindika; Tariq Ali slika jedno vrijeme i njegov zeitgeist. Duh upravo onoga vremena koje je slijedilo neposredno nakon pada, prikazujući svu težinu i jaram koji se svalio na muslimanski narod Endelusa.

Aktuelnost ovog romana čini ga uvijek iznova važnim i aktuelnim, pa i to što je dio Islamskog kvinteta ne oduzima mu na autonomnosti, štaviše, kao odijelita cjelina on se postavlja u niz onih romana koji se bave važnim historijskim temama i osvjetljuje one tačke koje su, nakon onih kapitalnih, zanemarene.

Važno je čitati roman Sjene narova drveta ovdje i sada da bi se u punom svjetlu shvatilo svoje vrijeme i današnji, savremeni inkvizitorski pokreti koji se ni po čemu ne razlikuju od onih nekadašnjih. Mijenjaju se samo imena, a namjere da se teritorije etnički očiste, da se narod zbriše sa lica zemlje, da se ne ostavljaju ni djeca jer će u njima nići sjeme zla i mržnje koje će se željeti osvetiti; da se sve to radi pod krinkom religije – ne mijenjaju se. Ukoliko znamo čitati, u povijesti ćemo uvijek pronaći i uzvišene i zloglasne primjere. Ukoliko ne znamo, uvijek ćemo se iznova čuditi i pitati – zar ljudsko zlo može dosegnuti ovolike razmjere, a ne znamo da se povijest ponavlja. Sjene narova drveta zapravo je priča o sjenci koja se nadvila nad jednu civilizaciju i potpuno je prekrila i pomračila.