Sarajevska hronika, vanredno: Postmoderna igra s tekstovima: "Ime ruže"

Tekst koji slijedi autorsko je vlasništvo Dženana Mušanovića i predstavlja odgovor na ispitno pitanje u okviru predmeta "Poetika romana" na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, odsjek komparativne književnosti. 

Kao jedan od eklatantnih primjera romana u kojem su, kao u ogledalskoj paslici, odraženi postmodernistički elementi, možemo spomenuti i prvi objavljeni roman Umberta Eka, „Ime ruže“. Prije no što objasnimo kojim modusima se Eko služio u svojem književnom pregalaštvu i prije no što raskrijemo aspekte i elemente od kojih je satkan ovaj roman, važno je napomenuti i to da se Eko, kao vrstan erudita i semiotičar, prvoklasni istraživač, bibliofil i naučnik, u svakom svome narednom romanu bavio novim problemom što ga čini interesantnom pojavom na književnom nebu. Postmodernizam voli osporavati ustaljene razlike među književnim vrstama, te je sklon derogirati u potpunosti razliku između trivijalne i visoke književnosti koju je modernizam ipak održavao. Višestruke mogućnosti čitanja i tumačenja, bez naznake o tome koje je čitanje i tumačenje bolje ili prihvatljivije od drugoga, jedna je od izrazitih osobina postmodernističke književnosti, pa tako i stvaralaštva Umberta Eka. U ovoj naizgled detektivskoj priči u kojoj iskusni fratar Vilem uz svoga mladog učenika Adso(n)a tražeći heretike u talijanskom samostanu u 14. vijeku, zapravo ulazi istodobno u hodnike filozofije i povijesti religije a naznačeni su temati uslojeni jedan nad drugim tvoreći od ove knjige palimpsest kojeg je potrebno dekodirati i raslojiti pritom imajući u vidu da nisu samo narativni stupnji ono što ovaj roman čini složenim, već i mnoštvo postmodernističkih tehnika rabljenih sa vještinom i minucioznim znanjem: fakcija, pastiš, kolaž, magijski realizam, intertekstualnost, angažiranost čitaoca, fragmentacija istine, historiografska metafikcija i tako u nedogled. Robert Irwin u knjizi „1001 noć na Zapadu“ (u originalu: The Arabian Nights: A Companion) u jednom od odjeljaka knjige piše kako su mnogi motivi koji su prešli u zapadnu književnost došli sa Istoka, a dosta njih je iznjedrila bogata književnost „1001 noći“. Tako on spominje i motiv otrovane knjige kojeg, kako kaže Irwin, preuzima Umberto Eko za svoj roman „Ime ruže“. 

Dakle, prva naznaka koju naslućujemo jeste upravo ova metafizička intertekstualna vezanost dvaju tekstova, jednog sa Orijenta, drugog sa Zapada a najmanji zajednički činilac im je upravo spomenuti motiv. Stoga na izvjesnom općenitom nivou anticipiramo tu nerazlučivu vezu koja je Eku poslužila kao fundament građe, kao inicijalna kapisla, kao temelj na koji se osovljuje kompletan sadržaj romana. Slijedeći Barthesovu teoriju iz znakovitog eseja „Smrt autora“ po kojoj je čitatelj isključivi vlasnik teksta i onaj koji stvara značenja, dolazimo do naredne tačke u kojoj se ogleda polisemnost i postmodernizam u romanu „Ime ruže“ a to je: uključenost čitaoca u roman. Slično, ali ne i potpuno identično, kao kod Itala Calvina u romanu „Ako jedne zimske noći neki putnik“, u ovom Ekovom romanu, čitatelj s vremena na vrijeme postaje sudionikom narativa i to tako da mu se autor obraća direktno ili indirektno, upućujući ga na ispravno razumijevanje i traženje najboljeg modusa iščitavanja i učitavanja (značenja u knjigu). Ne smijem izostaviti ni faktor koji se, u nekom smislu, može doznačiti kao clef, odnosno ključ, a koji nam se predočuje na samome kraju. Riječ je o drugom dijelu Aristotelove „Poetike“ koja je zapravo fabricirana i u zbilji ne postoji, čime Eko naliči na Borhesa i borhesovski kreira imaginerij u kome postaje dokumentarno i lucidno ono što zapravo nema svoje utemeljenje u stvarnosti. Naravno, sve ove postmoderne igre zgusnute u jedan tekst djelaju kao detektivska priča, no uzevši roman u cjelini, evidentno je da  prikazuje potragu za istinom s filozofskog, teološkog i povijesnog svjetogleđa. Sama struktura pripovijedanja je složena i bogata. Eko pored ostalog rabi srednjovjekovnu povijesnu građu i veliki broj latinskih citata. Roman propituje postupak interpretacije, tj. Raskrivanje divergentnih, raznovrsnih i svekolikih značenja. Dok prati Baskervilleovu potragu za značenjem i ultimativnom istinom, čitatelj prepoznaje da je zbog polifonije znakova i složenosti njihovog tumačenja vrlo teško doći do konačnih zaključaka o značenju i istini. Sve u svemu, potraga za značenjem i istinom u koju bi se upustio čitatelj zapriječen beskonačnim labirintom intertekstualnih poveznica i smislova koji se gube u beskrajnim ekskursima u nekim drugim, zaokruženijim odvodi ga ravno u začarani circulus vitiosus, što na koncu vodi ka svojevrsnoj romanesknoj entropiji iz koje se, kao iz kakva kaljuže, može izvući jedino potežući semantičke uzde i obuzdavajući razine romana iščitavajući ga pomno i posve angažirano. Ako bismo doista posmatrali ovaj roman kao palimpsest, arak na arku, onda bi slojevi koje bismo pažljivo razaznavali bili upravo: Aristotelova Poetika, 1001 noć, Borhes, filozofske matrice, pojmovanje duha i tijela, smijeh kao sredstvo posredovanja istine, intertekstualnost u vremenu... Filozofsko sjecište romana očituje se kroz utjecaj kartezijanskog dualizma u oblikovanju individualnog i kulturološkog identifikacijskog konstrukta.